فراز و فرودهای نفت در ۲۰۲۱

سالی که قیمت نفت بیش از ۲۵ دلار برای هر بشکه افزایش یافت، قیمت گاز شوکی تازه به جهانیان وارد کرد، ائتلاف اوپک‌پلاس (کشورهای اوپک و غیراوپک) تسلیم خواسته آمریکا نشد، خط لوله گازی نورد استریم-۲ تکمیل شد، دو شرکت بزرگ نفتی جهان تغییر نام دادند، سرمایه‌گذاری در صنعت نفت کاهش یافت، اکتشاف نفت و گاز کم‌فروغ بود و صنعت نفت در سوگ یکی از بزرگان نفت جهان نشست. سال ۲۰۲۱ با همه فرازوفرودهایش پایان یافت و سال ۲۰۲۲ آغاز شد.

مهم‌ترین اتفاق‌های سال ۲۰۲۱ را مرور می‌کنیم.

** قیمت نفت در سال ۲۰۲۱ برخلاف پیش‌بینی مؤسسه‌های معتبر بین‌المللی انرژی در اوایل سال به‌دلیل افزایش تقاضای نفت در سایه ‌کاهش محدودیت‌ها در جهان و کاهش همه‌گیری ویروس کرونا توانست رکورد بالای ۸۵ دلار برای هر بشکه را در ماه اکتبر ثبت کند. رویترز در خبری که اوایل سال ۲۰۲۱ منتشر کرد مدعی شد بعید است قیمت‌های نفت در سال ۲۰۲۱ با بهبود چندانی روبه‌رو باشد و ۳۹ اقتصاددان و تحلیلگر در نظرسنجی این خبرگزاری قیمت نفت را برای سال ۲۰۲۱ به‌طور میانگین ۵۰ دلار و ۶۷ سنت پیش‌بینی کرده بودند. میانگین قیمت نفت در سال ۲۰۲۱ بیش از ۷۰ دلار ثبت شده است.

** کشورهای عضو سازمان کشورهای صادرکننده نفت و متحدانش (ائتلاف اوپک‌پلاس) در سالی که گذشت (۲۰۲۱) ۱۰ نشست برگزار کردند، نشست‌هایی که بعضی از آنها سخت و چالشی و برخی دیگر آسان و آرام سپری شد. در میان همه تصمیم‌های مهم اوپک پلاس در سال ۲۰۲۱ اما آنچه تأثیرگذار بود، کاهش داوطلبانه روزانه یک میلیون بشکه‌ای تولید نفت عربستان در ماه‌های فوریه، مارس و آوریل برای حمایت از ثبات بازار نفت (نشست سیزدهم)، تغییر خط پایه تولید کشورهای روسیه (۵۰۰ هزار بشکه)، عربستان (۵۰۰ هزار بشکه)، امارات (۳۳۲ هزار بشکه)، عراق (۱۵۰ هزار بشکه) و کویت (۱۵۰ هزار بشکه) از ماه مه ۲۰۲۲ (نوزدهمین نشست) و افزایش ماهانه ۴۰۰ هزار بشکه‌ای تولید از ماه اوت تا پایان محدودیت عرضه ۵ میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه در روز اشاره کرد.

** تقابل میان مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان نفت در سال ۲۰۲۱ به نزدیک‌ترین سطح رسید. مصرف‌کنندگان و در رأس آنها آمریکا و هند در چند نوبت مخالفت خود را با سیاست‌های کاهش تولید نفت سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) و متحدانش (اوپک پلاس) اعلام کردند. آمریکا تهدید کرد که کمیته‌ای از کنگره آمریکا، اوپک و کشورهایی را که با این سازمان همکاری می‌کنند به‌دلیل افزایش غیرطبیعی قیمت‌های نفت، مورد پیگرد قانونی قرار خواهد دهد. آمریکا و چین بخش از ذخایر استراتژیک خود را آزاد کردند و هند هم اعلام کرد تولیدکنندگان نفت نباید از مصرف‌کنندگان باج‌گیری کنند. این تقابل اما همچنان ادامه دارد.

** اکتشاف نفت و گاز سال ۲۰۲۱ را کم‌فروغ پشت سر گذاشت. طبق بررسی‌های مؤسسه‌ تحقیقاتی ریستاد انرژی، اکتشاف نفت و گاز در این سال به پایین‌ترین سطح در ۷۵ سال گذشته رسیده‌ است. مجموع اکتشاف‌ها در جهان تا پایان نوامبر امسال ۴ میلیارد و ۷۰۰ میلیون بشکه معادل‌ نفت خام بوده است. در این سال کم‌فروغ کویت ۲ ذخیره جدید نفتی و ترکیه یک ذخیره گازی در دریای سیاه کشف و عراق هم اعلام کرد که به‌منظور تلاش برای قطع وابستگی دومین تولیدکننده بزرگ اوپک از واردات گاز، مذاکراتی را با یک شرکت خارجی انرژی برای اکتشاف گاز در صحرای غربی این کشور آغاز کرده است.

** خط لوله نورد استریم ۲ که دسامبر سال ۲۰۱۹ به‌دلیل تهدید تحریم ایالات‌متحده و خروج شرکت لوله‌گذاری آلسیز به حالت تعلیق درآمد در سال ۲۰۲۱ با پیمودن راه پرپیچ‌وخم و با وجود تهدیدهای آمریکا در ماه سپتامبر تکمیل شد و گاز در چند نوبت به این خط لوله تزریق شد. مجوز این خط لوله انتقال گاز اما هنوز صادر نشده است. این پروژه ۱۱ میلیارد دلاری ظرفیت بخش نخست خط لوله نورد استریم را دو برابر می‌کند و به ۱۱۰ میلیارد مترمکعب در سال می‌رساند. نورد استریم ۲ که بدون عبور از اوکراین، گاز روسیه را به اروپا می‌رساند کانون تنش بین مسکو و واشنگتن در سال ۲۰۲۱ بوده است.

** سال ۲۰۲۱ یکی از بزرگان را از صنعت نفت جهان گرفت. دومین ماه این سال احمد زکی یمانی، وزیر نفت پیشین عربستان سعودی که می‌گفت «عصر حجر به خاطر کمبود سنگ به پایان نرسید و عصر نفت پیش از اتمام ذخایر نفتی جهان پایان خواهد یافت» در لندن درگذشت. زکی یمانی تا اواسط دهه ۱۹۸۰ میلادی و بیش از دو دهه سکان هدایت وزارت نفت عربستان را به‌عهده داشت. او از تأثیرگذارترین وزیران نفت عربستان بود که از اوایل دهه ۱۹۶۰ میلادی تا سال ۱۹۸۶ این سمت را در اختیار داشت. وی نماینده چهار پادشاه سعودی در سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) بود.

** تولیدکنندگان بزرگ نفت و گاز جهان در سال ۲۰۲۱ و برای کمک به اجرای توافق تغییرات اقلیمی پاریس و حرکت در مسیر دستیابی به هدف حذف انتشار کربن همکاری‌های خود را آغاز کرده‌اند. در اواخر این سال بیست‌وششمین نشست اعضای کنوانسیون تغییر اقلیم موسوم به کاپ ۲۶ (COP۲۶) برگزار شد و پس از حدود دو هفته مذاکرات سخت از اول نوامبر، ۱۹۷ کشور از تولیدکنندگان بزرگ گازهای گلخانه‌ای مانند چین و هند برای زنده نگه‌داشتن امیدها برای دستیابی به هدف جاه‌طلبانه موافقت‌نامه پاریس، حفظ دمای جهانی در ۱.۵ درجه سانتیگراد بالاتر از سطح قبل از صنعتی شدن تا پایان قرن توافق کردند.

** مجمع کشورهای صادرکننده گاز در سال ۲۰۲۱ چند نشست برگزار کرد که در این نشست‌ها، ریاست مؤسسه تحقیقات گاز جی‌ئی‌سی‌اف به عزالدین عاجب از سوی الجزایر، ریاست اداره خدمات اطلاعات دبیرخانه جی‌ئی‌سی‌اف به خوزه مورالس اوردانتا از ونزوئلا و کرسی دبیرکلی مجمع کشورهای صادرکننده گاز (جی‌ئی‌سی‌اف) به محمدحامل از الجزایر سپرده شد. محمد حامل چهارمین دبیرکل مجمع کشورهای صادرکننده گاز هم‌اکنون مشاور ارشد محمد عرقاب، وزیر انرژی الجزایر است. محمد حامل یکم ژانویه سال ۲۰۲۲ کار خود را به‌عنوان چهارمین دبیرکل مجمع کشورهای صادرکننده گاز آغاز کرده است.

** شرکت‌های توتال و قطر پترولیوم در سال ۲۰۲۱ تغییر نام دادند، نامگذاری توتال انرژی همسو با برنامه اقلیمی و بیانگر تغییر رویکرد این شرکت به انرژی تجدیدپذیر است. شرکت دولتی نفت و گاز قطر نیز برای نشان دادن رویکرد گسترده‌تر خود به «قطر انرژی» تغییر نام داد، نام جدید نشان‌دهنده راهبرد وسیع‌تر این شرکت شامل تمرکز بر بهره‌وری انرژی و فناوری سازگار با محیط زیست مانند جذب و ذخیره دی‌اکسید کربن است.

** در سالی که قراردادهای اندکی برای سرمایه‌گذاری در صنعت نفت امضا شد و مؤسسه اعتبارسنجی مودیز اعلام کرد صنعت نفت برای جلوگیری از بحران‌های عرضه در آینده به ۵۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد، عراق و توتال‌انرژی به‌منظور همکاری در چهار پروژه بزرگ نفتی این کشور قراردادی به ارزش ۲۷ میلیارد دلار امضا کردند. مؤسسه مودیز اعلام کرد: شرکت‌های حفاری نفت خام و گاز طبیعی که با سقوط بی‌سابقه تقاضا در سال گذشته میلادی فعالیت خود را متوقف کرده بودند با وجود رشد اخیر قیمت‌ها و احیای بازار، فعالیت‌های حفاری خود را آن‌چنان بیشتر نکردند.

** قیمت گاز در سال ۲۰۲۱ رشد فزاینده‌ای را تجربه کرد و قیمت شاخص گاز تی‌تی‌اف هلند (شاخص قیمت گاز اروپا) برای تحویل در ماه ژانویه ۲۰۲۲ به هزار و ۴۲۸ دلار برای هر هزار مترمکعب معادل ۱۳۸ دلار در هر مگاوات بر ساعت در مصارف خانگی رسید و اروپایی‌ها را با شوک قیمت انرژی روبه‌رو کرد. کارشناسان و تحلیلگران معتقدند این تازه ابتدای مسیر طولانی افزایش قیمت حامل‌های انرژی در قاره سبز است. آیا روند صعودی قیمت گاز در سال ۲۰۲۲ ادامه خواهد یافت؟ آیا بحران انرژی در حال وخیم‌تر شدن است؟ باید منتظر ماند.